Wat is Moreel Beraad?
Bekijk Leonard’s uitleg over wat Moreel Beraad precies is, wat het belang is van een goede dialoog en wat het uiteindelijk oplevert.
Een goede dialoog
Elke dag moeten wij mensen veel morele keuzes maken, privé maar zeker in werksituaties: in zorg, dienstverlening en onderwijs, waar machtsongelijkheid is tussen hulpverlener en zorgvrager; tussen overheid en burger, tussen leraar en leerling en ouders. En het lastige is: in onze tijd moet ieder zelf maar uitzoeken waar jij je keuzes op baseert. Want we hebben niet meer één gezamenlijke bron, een gedeelde ideologie of godsdienst. Dit geeft veel spraakverwarring en onenigheid, en zelfs polarisatie. Een goede dialoog waarin we samen verder komen is daardoor moeilijk geworden: waar kun je elkaar nog op aanspreken? Kun je gedeelde uitgangspunten vinden, op grond waarvan je je keuzes maakt? Ondertussen hebben we allemaal wel de mond vol van grote woorden als integriteit, professionaliteit, en verantwoordelijkheid. Heel vermoeiend.
Moreel Beraad probeert tegen de tijdgeest in een goede dialoog tot stand te brengen. Door een gestructureerde gespreksmethode in te zetten, begeleid door een hierin geoefende gespreksleider.
- Het is géén debat en géén discussie. Je probeert elkaar niet te overtuigen.
- Maar het is ook nooit theoretisch, of een vorm van vrijblijvend meningen uitwisselen.
- Het is een gesprek waarin je samen een voorbeeld uit je eigen praktijk onderzoekt.
- Dat is een geleefde ervaring: een situatie die je meemaakt in je werk, waarin je twijfelt:
- Wat is nu het goede om te doen: linksom of rechtsom?
- Je uitspreken of zwijgen? Iets doen of iets laten?
- Waar zit de angel? Wat zit je dwars?
- En hoe weet je nou wat ‘wijs’ is, hoe rechtvaardig je je keuze?
- Zo onderzoek je samen wat ieders overtuigingen en vooronderstellingen zijn.
- Je leert je oordeel uitstellen en elkaar beter (nieuwsgierig) te bevragen.
- En het is altijd radicaal concreet: wat doe jij of wat doe jij niet, en waarom?
En voor professionals: Wat behóren wij te doen, wat mag er van ons verwacht worden in die-en-die situatie?
Waarden en normen
Onderdeel van de methode is dat jouw waarden en normen worden bevraagd. Bijna iedereen onderschrijft bijvoorbeeld dat ‘eerlijkheid’ een belangrijke waarde is. Maar wat bedóel je daarmee? In welke norm (= gedragsregel) geef jij vorm aan eerlijkheid? “Ik zal nooit liegen”. Is dat hetzelfde als “Ik wil/moet altijd de waarheid spreken”? Vaak maakt het daarbij nog uit wie jij tegenover je hebt: tegen je baas ben je wellicht minder eerlijk dan tegen een collega of een cliënt. Trouwens, je kunt elkaar met ‘de waarheid’ ook beschadigen… En blijf je ook eerlijk als je daarmee zelf last kunt krijgen? We zijn ons van dit alles maar halfbewust.
Moreel beraad is een -best kwetsbare- poging om hierover met elkaar een eerlijk (!) en open gesprek te voeren. En dan blijkt: we delen (in stilte) vaak wel dezelfde waarden met elkaar, zoals ‘respect’ of ‘fatsoen’. Maar we spreken te weinig over onze verschillende persoonlijke normen daarbij. Trouwens, je werkomgeving legt jou ook vaak normen op – waar jij het persoonlijk niet altijd mee eens bent. Hoe verhoud je je daartoe? Is het professioneel om je altijd aan regels en afspraken te houden, of juist omgekeerd: is het professioneel om daar soms weloverwogen van af te wijken?
We begrijpen elkaar ook niet altijd, omdat we een andere betekenis aan hetzelfde woord geven, zoals ‘veiligheid’. Bij moreel beraad ontdek je ook hoe snel wij een oordeel over elkaar hebben. En last but not least: in ethiek en morele vragen spelen gevoelens en emoties vaak een grote rol. Je maakt je bijvoorbeeld boos, omdat er een tekort aan respect is. In een goed moreel beraad, worden de emoties gebruikt als ‘verklikker’ van de waarden die in het geding zijn. Dat kan heel verhelderend zijn, want wij zijn nou eenmaal geen rationele kop-wezens. Ons lijf en ons hart voelen van alles… al lopen we dat professioneel te negeren.
..Wat levert Moreel Beraad concreet op?
- Allereerst: als je dan toch dagelijks moet rondlopen in die morele vuurlinie, dan levert moreel beraad een uitweg bij morele dilemma’s, dat kan heel bevrijdend werken. Het lucht ook op: onze gevoelens en emoties krijgen de plek die ze verdienen.
- Als je het vaker doet: krijg je wellicht meer besluitvaardigheid en daadkracht – omdat je dan je kernwaarden beter kent.
- Maar de moreel beraad gesprekken zelf zijn ook spannend en boeiend, soms zelfs: meeslepend. Op het puntje van je stoel, dat werk. Je leert elkaar op een andere, diepere manier kennen; er is minder eenzaam getob over dilemma’s: want je zoekt samen naar wijsheid.
- Er ontstaat daardoor meer verbinding met collega’s, en tussen de verschillende disciplines. Mensen zeggen hierover:
“ik voel me niet meer zo alleen staan in de lastige keuzes”
“We weten elkaar nu in het dagelijks werk ook sneller te vinden voor overleg” - De gesprekken veranderen: je luistert beter naar elkaar en vraagt dieper door.
- Ook buiten de morele beraden: je zult merken dat je efficiënter en prettiger vergadert.
- Als je met cliënten werkt: ook die gesprekken kunnen veranderen – jij werkt minder hard, en laat een client zelf het antwoord ontdekken. Hij of zij zal zich beter gehoord en gezien voelen omdat jij beter doorvraagt en minder veronderstelt.
- Je komt tot rust: door meer helderheid in wat wel en wat niet tot jouw verantwoordelijkheid behoort.
Soms levert moreel beraad ook een belangrijke bijdrage aan de visie van een instelling of organisatie (of: de toetsing van die visie in de praktijk). En een moreel beraad kan ook resulteren in het aangaan van nieuwe, of juist het afschaffen van bestaande regels en afspraken.